De Doopsgezinde Singelkerk is een van de bijzondere locaties van de hedendaagse kunstpelgrimage Art Stations of the Cross, dit voorjaar te beleven in hartje Amsterdam. Deze schuilkerk (een kerk die vanaf de straat niet als zodanig herkenbaar is) dateert uit 1639. In de 16de eeuw hadden de wederdopers een heftige geschiedenis. Ze werden de ‘naaktlopers’ genoemd, zij die de ‘naakte waarheid’ verkondigden en alle bezittingen, zelfs kleding, als het aardse slijk beschouwden. Nu schuilen hier, in deze vrijzinnige doopsgezinde gemeente, twee kunstwerken waarin naaktzijn een belangrijke rol speelt. Naaktzijn betekent iets anders dan bloot of zonder kleding zijn. Het verbeeldt een bepaalde transparantie. Wij zijn naakt geboren en naakt verlaten wij deze wereld. Naaktzijn refereert ook aan onze ziel.
De ingang op de Singel leidt naar de oude kerk door de zogenaamde ‘kruisgang’, twee met marmer overklede voormalige steegjes. Recentelijk is de oude waterput van het gebouw opgegraven pal naast het marmeren zaaltje waar de 3D (stereoscopische) video-installatie Josephine’s Well van Arent Weevers is geplaatst. Ook dit is een verrassend dwarsverband tussen het kunstwerk en de locatie.
Deze interactieve installatie staat voor Statie acht, ‘Jezus troost de wenende vrouwen’. In onze tijd met alsmaar toenemende onzekerheid kun je twee dingen doen: in een Pavlovreactie jezelf proberen te redden of met geestkracht en compassie de vraag stellen wie het meest geraakt worden door deze storm. Jezus had altijd de indruk dat anderen er slechter aan toe waren dan hijzelf. Waarom? Omdat hij handelde vanuit rust, vanuit een basisrelatie met de Schepper. Hij zag hoe verweesd anderen waren. Tijdens zijn martelgang troostte hijzélf de wenende vrouwen.
Dit kunstwerk biedt een ervaring, die elke keer en voor iedereen verschillend is. Je kunt het werk het beste zelf ervaren. Via een paar traptreden en een gordijn kom je in een donkere ruimte met zachte muziek. Hier wordt een video geprojecteerd op een groot scherm op de grond. Door de 3D bril lijken naakte meisjes en een jonge vrouw driedimensionaal naar je toe te zweven. Krachtige maar ook kwetsbare figuren komen in een soort kosmische eenzaamheid op je af als vanuit een diepe put. Zij kijken je woordeloos aan en je kan een van de uitgestoken handen bijna aanraken (een effect van 3D, niet te ervaren bij een afbeelding). Er komt een appèl op je af. Zoals altijd met kunst beleeft ieder dit appèl op eigen wijze, afhankelijk van zijn of haar levensgeschiedenis. Maar ergens gaat het bij dit werk altijd over het verweesd zijn in je kern, in je naakte ziel, en de (on)mogelijkheid om elkaar te raken. Het is misschien ook een oefening in compassie, in het je verhouden tot de a/Ander. De ervaring liet mij in ieder geval even sprakeloos.
Op een hoge plaats in de ‘kruisgang’ hangt het tweeluik Der Tod und das Mädchen van Janpeter Muilwijk. Dit olieverfschilderij staat voor Statie negen in de reeks, ‘Jezus valt voor de derde maal onder het gewicht van zijn kruis’. En toch staat hij op. Gemarteld, bloedend en uitgeput staat hij toch op. Hij wil het volbrengen, met als ultiem contrapunt van deze derde val de opstanding uit de dood op de derde dag na de kruisiging.
De kunstenaar schilderde dit werk na de zelfdoding van zijn dochter Mattia. Janpeter Muilwijk zegt: ‘Het schilderen bleek in deze traumatische periode van mijn leven een bron van troost te zijn die de grote vragen na Mattia’s zelfdoding op een andere wijze aan de orde stelde. Er kwamen geen eenduidige antwoorden, geen sluitende conclusies naar boven, maar beelden die een diepere laag aanboorden, voorbij het denken en de woorden. Deze serie schilderijen gaf mij een kijkje in mijn eigen ziel. Ondanks de shock van het grote verlies is er een kalme aanwezigheid van lieflijkheid en troost. De dood is slechts een doorgang. Mijn gestorven kind brengt mij hiermee in een oneindige ruimte voorbij onze perceptie van het eindige leven; de onvergankelijkheid van onze ziel.’
 |
 |
De statiegang van Jezus is in de kern een antwoord op de vraag: kan de wereld mij wat schelen? Deze bewogenheid heeft de weg gebaand naar de mogelijkheid van ware ontmoeting, ware relatie. Volgens de christelijke traditie vormen de marteldood en opstanding van Jezus het kruispunt van de geschiedenis. Hierdoor kunnen Schepper en schepping elkaar weer raken en kan de reis van elkaar leren kennen beginnen. Dat is wat de eenzaamheid doorbreekt. Kwetsbaarheid, fijnzinnigheid, liefde en bewogenheid vormen de naakte waarheid, waarin de ziel van de mens tot rust kan komen.
***
Deze beeldmeditatie verscheen op ArtWay op 31 maart 2019.
Afbeeldingen:
Arent Weevers: stills van Josephine’s Well, 3D (stereoscopische) video-installatie, 3’37’’, 2011. Muziek: David Dramm.
Janpeter Muilwijk: Der Tod und das Mädchen, 2017, tweeluik, olieverf op linnen, 225 cm x 110 cm.