Stel je voor dat je bent geboren in Oost-Turkije waar velen van Armeense afkomst zijn, waar moslims, Syrisch-orthodoxe christenen en jezidi’s al eeuwen in harmonie samenleven. Waar kinderen elkaars culturen en religieuze tradities leren kennen en respecteren. De vele kleuren, geuren, klanken en rituelen zijn onderdeel van het dagelijks leven. Dan moet je familie vertrekken en groei je op in een shantytown van Istanbul totdat je weer verder trekt richting Europa. Pas in Londen begint je interesse in je achtergrond te groeien en het belang ervan tot je door te dringen. Dit overkwam de te London gevestigde kunstenaar Güler Ates, die met grote culturele gevoeligheid oost en west elkaar laat ontmoeten in haar werk dat video, fotografie, grafisch werk en performance omvat. Met uitzonderlijke compassie kan zij de toestand van ontheemden en vluchtelingen vertalen naar beelden.
Ates komt uit de traditie van de alevieten, een mystieke vorm van de islam, beïnvloed door het soefisme. De alevieten hebben een religieus-humanistisch wereldbeeld met liefde, respect en tolerantie als uitgangspunt. Zij geloven dat alle mensen de essentie van God in zich hebben. In het alevitisme heet God ‘Hak’, wat ‘de waarheid’ betekent. Zij noemen elkaar ‘can’ (ziel), een genderneutraal woord, wat resulteert in een gelijkwaardige positie van vrouwen en mannen in hun cultuur. Zij beschouwen God, de kosmos en de mensheid als in volledige eenheid. Ze menen dat het praktiseren van een religie niet ten koste mag gaan van de rechten van anderen.
Voor de familie Ates uitte de religieuze beleving zich in een ondogmatische omgang met poëzie, muziek en sema, de derwisj dans. Haar vader las gedichten voor van Rumi (Perzische filosoof, dichter en soefi-mysticus uit de 13e eeuw) en de familie musiceerde en danste de sema samen. Dit dansen resulteert in een krachtige en persoonlijke spirituele beleving, zegt Ates. Er is veel vrijheid en er zijn geen opgelegde religieuze wetten, wat onder de islam vaak wel het geval is. Niet alleen haar cultuur, ook haar moedertaal Zazaki is bedreigd. Deze is sinds 2009 door UNESCO op de lijst van bedreigde talen gezet.
De kunst van Ates richt zich op performance- en site-responsieve activiteiten (reagerend op een bepaalde plaats) waarin de gevoeligheden van oost en west elkaar ontmoeten. Met als spil de culturele ontheemding en het vinden van het thuis van het hart.
Zo is haar foto Blanket I genomen in Castello Reale di Govone, een van de koninklijke paleizen van het Huis van Savoie. In het gebouw zijn duidelijke sporen van eeuwenlange culturele uitwisseling te vinden (Chinese kamer, Engelse tuin etc.). De bekraste muur en het fresco – en de vergane glorie daarvan – kunnen vele betekenissen genereren, net zoals de in een reddingdeken gewikkelde mysterieuze toeschouwer. Moet deze vluchteling bedekt en beschermd worden ten overstaan van een voor haar/hem vreemde cultuur? Of misschien is zij/hij op zoek naar de culturele waarden van een nieuw thuis? Of is deze mens gehuld in schoon lichtgevend goud als teken van een nieuw begin tegenover een in verval geraakte cultuur? Of laat het beeld iets van de waarde van het verborgen menselijke gelaat tegenover cultuuruitingen van vroeger zien?
Ates’ werk gaat over migratie, verbanning, vluchten en het vinden van menselijke gemene delers. Als ik haar vraag wat ze haar toeschouwers wil meegeven vanuit haar spiritualiteit, dan zegt zij: ‘Wees nieuwsgierig naar andermans spiritualiteit, blijf vragen en oordeel niet!’
*
Aniko Ouweneel is cultuurhistoricus, schrijver, curator. www.visiodivina.eu
afbeelding: Güler Ates, Blanket I (serie Piedmont Residency), foto, 2018.
Deze foto maakt onderdeel uit van de STATIONS OF THE CROSS HENGELO, die van 17 februari t/m 30 maart is te bezoeken op vrijdag- en zaterdagmiddag van 12:00 uur tot 16:00 uur.
Bovenstaande tekst is gebaseerd op gesprekken met Güler Ates, deels telefonisch in 2024, deels in persoon in 2019, toen haar in opdracht gemaakt werk onderdeel was van Art Station of the Cross Amsterdam waarvan ik co-curator was. Meer over deze installatie vind je hier. Toen wij samen op verkennend bezoek waren in de Onze Lieve Vrouw Kerk in Amsterdam om het concept te bespreken kwamen wij de zondagschool van de Syrisch-orthodoxe gemeenschap tegen. De kinderen oefenden het ‘Onze Vader’, zingend in het Aramees, in de taal waarin Jezus dit gebed uitsprak. Het was een verrassende en veelzeggende culturele ervaring, die voor mij voor altijd onderdeel blijft van haar installatie. Een uitvoering van dit gebed is hier te beluisteren.
Bron over Alevitisme (naast de gesprekken met Ates): https://nl.wikipedia.org/wiki/Alevitisme
Alevi liederen aanbevolen door Güler Ates: https://www.youtube.com/watch?v=ZRNWyaeWU6Y (Insan Olmaya Geldim by Arif Sag)
Ali Ekber Cicek – Haydar: I Traveled for Fourteen Thousand Years, in Propellership https://www.youtube.com/watch?v=9jR3DTkLwa8 https://www.youtube.com/watch?v=rvNeNWCOrh0 Songul Karli https://www.youtube.com/watch?v=qD0AMbukFWA
*
Deze tekst is eerder verschenen op 18 februari 2024 op ArtWay www.artway.eu