Mysteriespel is de titel van de tentoonstelling van Gyula Somos’ schilderijen, momenteel te bezichtigen in Museum Soest. De titel verwijst naar een vorm van middeleeuws toneel. Deze vorm van toneel werd ontwikkeld om belangrijke gebeurtenissen in de Bijbel aanschouwelijk te maken. De spelers waren in dialoog met elkaar en liepen van decor naar decor, begeleid door zang. Zo lopen de bezoekers van deze tentoonstelling van schilderij naar schilderij en komt hun verhaal in dialoog met de voorstellingen.
De kunstenaar is katholiek en noemt zichzelf een spiritueel realist. De materiële realiteit is voor hem slechts een schijnwereld waarachter een spirituele werkelijkheid schuilgaat (kijk straks ook naar zijn eerder besproken werk Voorlaatste zet). Zijn kunst toont invloeden van de laatmiddeleeuwse en vroeg-renaissancistische schilderkunst en van de stromingen Art Nouveau en het surrealisme.
Realistisch verbeeld in vaak droomachtige voorstellingen geeft Somos soms ook zijn visie op de actualiteit. Als achtergrond gebruikt hij in dat geval artikelen of foto’s uit kranten, bijvoorbeeld in zijn eerder besproken schilderij Los Cristianos en in het werk hieronder, Geen bezwaar.
De stillevens bestaan uit gevonden, vaak gebroken voorwerpen in ongebruikelijke combinaties. “Ze weerspiegelen onze tijd, onze wereld, die uit elkaar lijkt te vallen, omdat er geen bindmiddel, geen geloof meer te vinden is,” aldus de kunstenaar.
Met zijn unieke handschrift schildert hij een mysterieuze wereld. Door bijbelse of mythologische symboliek ontstaan er betekenissen die de moeite van het ontrafelen waard zijn. Zoals in het geval van het paneeltje Hemelse groei.
Achter de Madonna met kind zien wij een wijwaterbakje gemaakt van een schelp en een corpus Christi met gebroken arm. Associaties worden aangewakkerd. Christus werd tweeduizend jaar geleden geboren en gekruisigd. Zijn volgelingen laten zich dopen en blijven liefde verspreiden – door zijn armen te vormen – tot vandaag aan toe. Zijn kerk blijft groeien als een tere witte bloem en zoals de vele kleine bloemetjes van de verbeelde vogelmelk bloeien zij alleen als ze genoeg licht krijgen. De witte kleur van de bloembakens staat ook symbool voor zuiverheid en onschuld. Zij stralen als sterren. Deze plant wordt niet voor niets ook de ‘Ster van Bethlehem’ genoemd.
Dit gegeven brengt de aandacht weer terug naar Maria en kind. Hemelsblauw (ook de kleur van Maria) en aards groen, de kleur van leven en groei, onderstrepen de boodschap. De verborgen associaties zijn soms bewust verwerkt door de kunstenaar en soms zijn ze alleen onbewust aangevoeld. De extra betekenissen van de verbeelde bloem, Ornithogalum (vogelmelk), zijn bijvoorbeeld een goed passende verrassing.
Zo creëert Somos weloverwogen én instinctief symboliek in fantasierijke voorstellingen waarin heilig en profaan, natuur en cultuur in gesprek zijn met elkaar.
Kijk en zie door jouw eigen verhaal heen. Zo ontstaat een hedendaags mysteriespel.
***
Momenteel zijn er vele werken van Gyula Somos (o.a. dit schilderij) te zien en te koop in Museum Soest (Steenhoffstraat 46). Het museum is gevestigd in herbestemd religieus erfgoed, het St. Josephgesticht, een klooster uit 1868. In dit gebouw is een grote lokale cultuurhistorische verzameling gehuisvest. Nu voor het eerst wordt hier hedendaagse kunst getoond die voortkomt uit een katholieke levensvisie.
De expositie is te bezichtigen van 2 november t/m 2 februari 2020 op woensdag, vrijdag, zaterdag en zondag van 13.30 tot 17.00 uur en op aanvraag (het laatste via Joke Bosland 06-36001915). Tweede kerstdag open van 13.30 uur tot 17.00 uur. Avondopenstelling op 21 december van 19.00 uur tot 22.30 uur. Mogelijkheden tot een rondleiding zijn te bespreken via aniko@websophia.com.
***
Gyula Somos Smeekgebed, olieverf op foto en paneel, 2016, 29,5 x 20,5 cm.
Gyula Somos Hemelse groei, olieverf op foto en paneel, 2013, 29 x 22 cm.
Gyula Somos Geen bezwaar?, olieverf op krant en paneel, 2007, 57 x 36 cm.
***
Gyula Somos groeide op in een Hongaarse kunstenaarsfamilie. Hij genoot zijn opleiding aan de befaamde Hongaarse Academie voor Beeldende Kunsten en sinds 1987 woont en werkt hij regelmatig in Nederland. Hij is drie maanden per jaar docent aan de Ruudt Wackers Academie in Amsterdam, waar hij lessen anatomie, modeltekenen, perspectief en compositieleer geeft. somosartgallerywebsite.wordpress.com
Anikó Ouweneel is initiatiefnemer en curator van deze tentoonstelling. Als cultuurhistoricus en tentoonstellingsmaker heeft zij meer dan dertig tentoonstellingen mede mogelijk gemaakt in binnen- en buitenland. Als erfgoedspecialist vindt zij het spannend om nieuwe kunst te plaatsen in oude gebouwen. Samen met Marleen Hengelaar-Rookmaaker publiceerde zij het Handboek voor kunst in de kerk en was zij curator van Art Stations of the Cross. Meer info: www.visiodivina.eu.
***
Deze tekst verscheen eerder als beeldmeditatie op ArtWay op 3 november 2019.